Bloemen leggen bij het graf van je opa op zijn verjaardag, een jaarlijks diner op de sterfdag van je oom of een vast herdenkingsplekje in huis. Het zijn voorbeelden van rouwrituelen. Sommige families houden er unieke rouwrituelen op na. Maar over het algemeen worden rouwrituelen sterk beïnvloed door cultuur en religie. Waarom bestaan er rouwrituelen? En hoe rouwen christenen bijvoorbeeld anders dan moslims of hindoestanen?
Rouwrituelen bieden houvast en saamhorigheid. Ze maken het mogelijk voor de nabestaanden om het verlies en bijgaande verdriet langzaam maar zeker een plekje te geven. Of beter gezegd: om er mee om te leren gaan en er betekenis aan te geven. Voor sommige mensen betekent dat de rest van hun leven elke week bloemen leggen bij het graf. Andere sluiten de rouwperiode na een vast aantal dagen af. Wanneer rituelen niet kunnen worden uitgevoerd op de manier die voor nabestaanden belangrijk is, bijvoorbeeld in een bepaalde cultuur, kan dat het rouwproces in de weg zitten. Andersom is aangetoond dat rouwrituelen juist kunnen helpen bij de behandeling van langdurige rouwklachten.
Rituelen zijn er in allerlei vormen; godsdienstig, cultureel, traditioneel of zelfverzonnen. Ze hebben vaak betrekken op de overledene, de sociale omgeving of de cultuur. Zowel rond het sterven, tijdens de begrafenis of crematie en – soms nog lang – na de dood voeren nabestaanden rituelen uit.
Rituelen bij afscheid nemen
Afscheid nemen is in veel culturen de eerste stap van het rouwproces. Aangezien Nederland vele culturen kent, kunnen we niet spreken van een typisch Nederlandse uitvaart. Traditioneel gezien worden overledenen in Nederland begraven of gecremeerd. Vroeger ging daar in de meeste gevallen een kerkdienst aan vooraf, bestaande uit veelal dezelfde onderdelen.
Tegenwoordig is het steeds gebruikelijker om tijdens zo’n uitvaart het persoonlijke karakter van iemand te benadrukken. Zo wordt bijvoorbeeld iemands favoriete eten geserveerd, worden er liedjes gedraaid van een band waar de overledene fan van was, of wordt er gekleurde kleding gedragen in plaats van traditioneel zwart.
Rouwrituelen tijdens de coronapandemie
Het belang van rouwrituelen en welke rol rituelen spelen bij rouwverwerking werd pijnlijk duidelijk tijdens de coronapandemie. Nabestaanden vinden troost in afscheid nemen, in dicht bij hun geliefden zijn, tot het laatste moment. Bovendien vinden we troost bij anderen, bij familie, vrienden of collega’s. In het heetst van de coronapandemie was dat allemaal niet mogelijk. In de meest schrijnende gevallen konden nabestaanden niet eens afscheid nemen, omdat iemand in het ziekenhuis in quarantaine zat. En ook een begrafenis was slechts toegankelijk voor een kleine dertig man. Rouw tijdens corona werd daardoor sterk bemoeilijkt.
De afwezigheid van deze rouwrituelen kan als gevolg hebben dat nabestaanden meer moeite hebben met het verwerken van het verlies. Zo kunnen bijvoorbeeld langdurige rouwklachten ontstaan. Twijfel je of je hulp nodig hebt? De rouwmeter helpt je op weg.
Rouwrituelen per religie of cultuur: een aantal voorbeelden
Rouwrituelen verschillen sterk tussen culturen en geloofsovertuigingen. Hieronder vind je een aantal voorbeelden van welke rouwrituelen traditioneel gezien bij bepaalde culturen passen.
Christelijke rouwrituelen
Een groot deel van Nederland voelt zich nog steeds verbonden met de kerk en met christelijke rituelen. Afscheid nemen gebeurt daarbij vaak ook in de kerk. De avond voorafgaand aan de begrafenis vindt vaak de wake plaats, waarbij vrienden en familie afscheid nemen. Een uitvaart krijgt vorm door het gezamenlijk zingen van psalmen in de kerk en een rouwstoet naar de laatste rustplaats. Vaak wordt er een jaar na het overlijden een herdenkingsdienst gehouden.
Joodse rouwrituelen
Overlijdt iemand uit de joodse gemeenschap, dan is het belangrijk dat de overledene zo snel mogelijk wordt begraven. Vaak gebeurt dit binnen 36 uur. In die periode gaat alle aandacht uit naar de dode. Er is weinig ruimte voor verdriet en pijn van de nabestaanden, dat komt in de eerste week na het overlijden. Nabestaanden verblijven een week lang in een rouwhuis en werken niet. In die week komen zogenaamde troostenden langs om bijvoorbeeld eten te brengen.
In het jodendom zijn vaste rouwperiodes vastgesteld. Voor de ouders van de overledene is dit een jaar. Voor de andere familieleden geldt een rouwperiode van dertig dagen.
Rouwrituelen binnen het Hindoeïsme
Hindoes geloven in reïncarnatie. Na een overlijden wordt de ziel opnieuw geboren. Die overtuiging staat zowel in hun leven als in rituelen na overlijden centraal. Zo kiezen hindoes vaak voor crematie, omdat dit de snelste manier is voor de ziel om vrij te komen van het lichaam. Ook wordt de hulp ingeschakeld van een pandit. Deze pandit helpt onder andere bepalen welke datum en tijdstip astrologisch gezien gunstig is voor de crematie. Na de crematie volgt een 10-daagse periode van rouw.
Het hindoeïsme kent nog veel meer rituelen, die we hier onmogelijk allemaal kunnen opnoemen.
Rouwrituelen bij moslims
Volgens de Koran is het – net als bij een overlijden in de joodse gemeenschap – belangrijk dat een begrafenis zo snel mogelijk na het overlijden plaatsvindt. In dit geval binnen 24 uur – al wordt hier soms vanaf geweken. Het is voor veel families namelijk ook erg belangrijk dat een moslim in het land van herkomst wordt begraven – en dat kan niet altijd binnen een dag geregeld worden. Crematie is voor moslims niet toegestaan.
Een belangrijk rouwritueel voor moslims is het ritueel wassen van het lichaam. Dat kan thuis, maar vaak is in de moskee een aparte wasruimte voorzien. Na de begrafenis kennen moslims ook een vaste rouwperiode. Voor de familie is dit minstens drie dagen. Voor vrouwen die hun man hebben verloren, geldt een rouwperiode van exact vier maanden en tien dagen. Het is na die periode niet gangbaar om de nabestaanden nog te condoleren – zij moeten de draad van hun leven weer op kunnen pakken zonder te vaak aan het overlijden herinnerd te worden.
Chinese rouwrituelen
Traditioneel begraven Chinezen hun doden – maar niet zomaar ergens. Het tijdstip en de plaats worden beïnvloed door de relatie met de voorouders. Een religieus leider berekent waar en wanneer de begrafenis moet plaatsvinden. Bij een Chinese begrafenis is het gebruikelijk dat de hele gemeenschap afscheid komt nemen.
Wit is de kleur van rouw en dood en wordt dan ook vaak gedragen in de twee rouwperiodes die Chinezen kennen. De eerste duurt zeven keer zeven dagen, de tweede honderd dagen. Chinezen kennen vaste dagen waarop de doden worden herdacht, zoals bijvoorbeeld het Ching Ming-feest
Mexicaanse rouwrituelen
De dood is voor Mexicanen niet het einde, maar het verlengde van het leven. Begrafenissen staan om die reden vaak bol van het eten en drinken, er wordt gedanst en er worden herinneringen aan de overledene opgehaald.
Als het om rituelen gaat, is voor Mexicanen één dag in het jaar bij uitstek belangrijk: Día de los Muertos – de dag van de doden. Het is een kleurrijk en uitbundig feest waarbij de Mexicanen hun overledenen herdenken en voor één dag weer op aarde verwelkomen. Dat doen ze door altaren in te richten en die van eten en drinken te voorzien. Vaak worden ook stoelen klaargezet waar de geesten kunnen zitten, in gezelschap van vrienden en familie. Mexicanen voelen zich op deze manier voor eventjes weer herenigd met hun dierbaren.
