Rouw: hoe ga je verder na een ramp

Aanvaard het verlies

Het aanvaarden van het verlies betekent: het verstandelijk weten dat het verlies de realiteit is. En het gevoelsmatig beseffen dat het verlies heeft plaatsgevonden. Net na het overlijden en soms nog lange tijd daarna is dit alles nog heel moeilijk. De onverwachtheid, gewelddadigheid en de willekeur van het verlies en het tegelijktijdig verliezen van meerdere dierbaren kan het rouwproces van nabestaanden van de ramp bemoeilijken.

“Ik kan niet geloven dat hij dood is”, “Het dringt niet tot me door dat hij nooit meer terug zal komen”. Het zijn zinnen die mensen vaak zeggen. De realiteit van het overlijden dringt vaak pas geleidelijk door. Verstandelijk weet je wel dat de ander is overleden, maar het gevoelsmatig aanvaarden is moeilijk.

Tijd helpt bij rouw

De tijd zal je helpen om steeds meer te aanvaarden dat je dierbare er niet meer is. Elke verjaardag, elk dinertje, elke wandeling, alles wat je samen gewend was te doen, doe je nu zonder hem of haar. En hoewel het pijnlijk is om steeds geconfronteerd te worden met het feit dat iemand werkelijk voorgoed weg is, helpt het wel om te aanvaarden.

De pijn mag er zijn

De verwerking van een verlies gaat gepaard met pijn. Aan die pijn kan niemand wat doen. Alleen jij voelt en doorleeft die pijn. Het is heel normaal om een breed scala aan pijn te voelen: verdriet, angst, boosheid en schuldgevoelens. Die gevoelens wisselen elkaar af in frequentie en hevigheid. Het ene moment ben je intens verdrietig, boos of somber en verlang je hevig naar de overledene. Op een ander moment is het verdriet meer op de achtergrond aanwezig. Je hebt misschien zelfs plezier.

Hoe jouw emoties ook verlopen, wees niet bang voor de emotionele pijn. De pijn mag er zijn. Altijd, in alle vormen. Ook na jaren kan die pijn ineens weer opduiken. Er is geen afsluitdatum.

Een nieuwe invulling geven aan je leven

Het aanpassen aan het leven waar de overleden dierbare geen deel meer van uitmaakt, vraagt veel van je. Dingen die jullie eerst samen deden, doe je nu alleen of met anderen. Misschien zijn er ook taken of verantwoordelijkheden die je nu moet overnemen. Weet dat het aanpassen van je leven een moeilijk onderdeel is in het rouwproces. Je krijgt niet alleen te maken met praktische veranderingen, maar je zult ook je verwachtingen, ideeën en opvattingen over de toekomst en het leven opnieuw tegen het licht moeten houden. Dit vergt tijd. Neem dus ook je tijd. Jij bepaalt het tempo waarin je leven langzaam nieuwe vormen aanneemt. Stapje voor stapje. Op het moment dat het goed voelt voor jou.

Je dierbare een plek geven

Doorgaan met leven wordt nog wel eens verward met het loslaten van de overledene. Wat natuurlijk onmogelijk is. De emotionele relatie die je had met jouw dierbare blijft bestaan, alleen de aard van de relatie verandert. Hier moet je een manier in zien te vinden. Een manier waarop de emotionele band met de overledene in tact blijft, maar wel een plek krijgt waardoor je je kunt richten op de toekomst. Een toekomst die niet met het verlies en de overledene te maken hebben.

Aandenkens en rituelen

Doorgaan met het leven betekent niet dat de rouw achter de rug is. Misschien draag je de pijn elke dag bij je. Of word je er opeens door overvallen wanneer je het niet verwacht. Het leven weer oppakken, met ups en downs, betekent eigenlijk niet meer dan dat je je op de toekomst richt. Je dierbare is aanwezig in je hoofd en hart. Misschien ook in aandenkens en foto’s in huis. Of in rituelen.

De afwezigheid van een ongeschonden lichaam, vertraagde identificatie van slachtoffers en de ontoegankelijkheid van de rampplek kan het moeilijk maken om traditionele afscheidsrituelen uit te voeren. Het kan daarom des te belangrijker zijn om alternatieve afscheidsrituelen te houden die aansluiten bij jouw behoeften. Zoals het vieren van zijn of haar verjaardag, het bezoeken van het MH17-herdenkingsmonument, luisteren naar het favoriete muziekstuk van de overledene of het planten van een boom.

Tegelijkertijd durf je je te richten op je verwachtingen in het leven, knoop je nieuwe banden aan, zoek je voorzichtig steeds vaker pleziermomenten op. Oftewel, ga je door met leven.

Omgaan met media

Een grote ramp, zoals de MH17-ramp, wordt veelvuldig en herhaaldelijk besproken in de media. Sommige mensen die een dierbare hebben verloren bij een ramp halen steun uit media-aandacht. Zo kan media-aandacht bijdragen aan erkenning voor het leed wat hen is aangedaan. Ook kan media-aandacht bijdragen aan het verlies ‘een gezicht te geven’ of wordt ingegaan op mediaverzoeken om ervoor te zorgen dat de overleden dierbare niet wordt vergeten. Andere mensen mijden liever media-aandacht omdat zij niet ongevraagd geconfronteerd willen worden met het verlies of met onjuistheden die vermeld worden in de media. Het is belangrijk om te weten wat voor jou het beste is, zodat jij een manier vindt voor het omgaan met media-aandacht. Indien jij ingaat op interview verzoeken van de media, is het raadzaam om van tevoren te bespreken met de journalist wat jij wel en wat jij niet wilt bespreken, zodat jij de controle houdt over de inhoud van het gesprek. Indien mogelijk, kun jij ook het media-item (bijvoorbeeld artikel of video) opvragen bij de journalist voordat het gepubliceerd wordt, zodat jij eventuele wijzigingen kunt aanbrengen.

Rechtszaak MH17

In maart 2020 is de rechtszaak gestart waarbij de verdachten die verantwoordelijk worden gehouden voor de vliegramp strafrechtelijk worden vervolgd. Het is mogelijk om de zittingen fysiek of online bij te wonen. Voor sommige mensen die een dierbare hebben verloren is het belangrijk om aanwezig te zijn bij de rechtszaak. Het bijwonen van de zittingen of het uitoefenen van spreekrecht kan bijdragen aan erkenning van het leed of het verwerkingsproces. Voor andere nabestaanden kan het emotioneel te belastend zijn om aanwezig te zijn bij de rechtszaak of is er weinig vertrouwen in een juiste afloop van de rechtszaak. Ook hierbij is het opnieuw van belang dat jouw keuze om wel of niet aanwezig te zijn bij de rechtszaak aansluit bij jouw behoeften. Je laten informeren over de voortgang van de rechtszaak is belangrijk om tot een weloverwogen keuze te komen. Medewerkers van Slachtofferhulp Nederland, de Stichting Vliegramp MH17, het Openbaar Ministerie of slachtofferadvocaten kunnen jij hierbij helpen.

Steun door naasten

Steun door je naaste omgeving is enorm waardevol. Het is zelfs van essentieel belang om het leven, zo goed en zo kwaad als het kan, uiteindelijk weer op te pakken. Alleen al door iemand naast je te hebben die even een boodschap wil doen, een kop thee met je drinkt of er gewoon ís, voel je je beter. Als het maar voor even. En soms kan een buitenstaander heel helder zien wat jij nodig hebt op dit moment. Schroom niet om om hulp te vragen. Naasten willen vaak graag iets doen, maar weten niet altijd wat. Vertel wat je nodig hebt. Of het nu praktische hulp is, emotionele hulp of alleen iemands aanwezigheid: steun helpt.

Ben jij naaste?

Het is best moeilijk als een dierbare van je in rouw is. Je bent misschien bang om het verkeerde te zeggen. Een wond open te rijten, of iemand aan het huilen te brengen. Tegelijkertijd wil je er wél zijn voor iemand. Jouw rol als buur, collega of vriend is groter dan je misschien denkt. Het is goed om te beseffen dat het rouwproces voor iedereen anders is. Sommige mensen willen graag over het verlies praten, terwijl anderen liever afleiding zoeken. Probeer je ervan bewust te zijn dat er geen standaard of goede manier van rouwen bestaat. Iedereen doet dit op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo.

Zeg het, vraag het

Het beste wat je kunt doen, is aan een nabestaande vragen wat hij of zij nodig heeft. En als je niet zo goed weet wat je moet zeggen, vertel dat dan ook. Dat is altijd beter dan iemand te mijden. Wanneer iemand in diepe rouw is, zal hij of zij misschien niet goed kunnen aangeven waar ze behoefte aan hebben. Je kunt dan al een enorme hulp zijn door praktische klusjes uit handen nemen. Haal een keer de kinderen op uit school, doe een boodschapje of kook een maaltijd. Dit kan van grote betekenis zijn voor iemand.

Praktische tips bij rouw

• Betrek ook kinderen bij het overlijden en afscheid. Dit helpt hen te begrijpen en te verwerken wat er is gebeurd. Probeer zo concreet en eerlijk mogelijk te zijn over het verlies.
• Ga je gevoelens niet uit de weg. Alles wat je voelt is goed en hoort erbij. Ook woede, teleurstelling of opluchting.
• Praat met vertrouwde mensen over je gevoelens, de overledene of gebeurtenissen rond het overlijden.
• Fysieke handelingen kunnen je helpen bij de verwerking. Je kunt bijvoorbeeld sporten, schilderen, wandelen, schrijven, naar muziek luisteren. Vind iets wat bij je past en je troost biedt.
• Veel nabestaanden slapen slecht, zijn vermoeid, voelen emotionele en fysieke pijn en hebben concentratieproblemen. Accepteer dat deze klachten er tijdelijk zijn, bespreek zo nodig met de huisarts als het lang duurt.
• Vertel mensen in je omgeving wat jij prettig vindt en hoe ze jou kunnen helpen. Wil je vooral praten, of liever samen iets doen? Misschien heb je wel hulp nodig in het huishouden of iemand die de kinderen van school haalt. Geef het aan.
• Probeer structuur in de dag te houden, door op tijd op te staan, drie keer per dag te eten, het huishouden te doen en op tijd naar bed te gaan.
• Gun jezelf de tijd om te rouwen. Het is normaal dat je aan het begin niet weet hoe je om moet gaan met het verlies. Het verdriet kan blijvend zijn, maar naarmate de tijd vordert leer je vaak met het verlies omgaan.
• Sluit je niet af voor anderen. Natuurlijk wil je soms juist even tijd voor jezelf hebben om te rouwen, maar blijf in contact met je vrienden en familie. Zij kunnen een luisterend oor bieden, helpen waar nodig en wat afleiding bieden.
• Ga af en toe stil zitten, sluit je ogen en stel jezelf de vraag hoe het nu eigenlijk echt met je gaat. En wat je nodig hebt.
• Het is belangrijk om te weten dat rouw geen lineair proces is. Je kunt je de ene dag redelijk goed voelen, en de dag erna weer in-verdrietig. Je verwerkt het verlies op jouw eigen manier. En jouw eigen tempo.
• Zoek contact met lotgenoten, een rouwbegeleider of professionele hulpverlener als je daaraan behoefte hebt.